Galeria Ewy

Szczepiatyn to niewielka wieś, położona na obszarze Grzędy Sokalskiej, w gminie Ulhówek powiatu tomaszowskiego. Rozlokowała się po obu stronach rzeczki Rzeczycy (dopływu Sołokiji). W XV w. wieś należała do Szczepiatyńskich, a potem do Russianów. W 1564 r. właścicielami byli Podhoreccy. Na początku XX w. majątek należał w części do rodziny Hulimków. Z zabytków architektury drewnianej zachowała się tutaj jedynie piękna, drewniana dzwonnica, której wiek ustalono na 1890 r. Zabytek stoi tuż przy murowanej świątyni z 1913 r., dawnej cerkwi greckokatolickiej, która obecnie służy także chrześcijanom, ale wyznania rzymskokatolickiego (od 1947 r.). Nie tyle nas będzie zajmować dawna cerkiew murowana, ile jej drewniana poprzedniczka, pochodząca z przełomu wieków XVIII i XIX. Jako miłośniczka architektury drewnianej zadowalałam się dotychczas widokiem drewnianej dzwonnicy w Szczepiatynie. Znalazłam jednak w zasobach Biblioteki Narodowej w Warszawie niezwykłe zdjęcie. Przedstawia dwie świątynie, współistniejące ze sobą w sąsiedztwie: nowo pobudowaną murowaną i starą-drewnianą oraz dzwonnicę z bramką prowadzącą ku cerkwisku. BN wskazuje, że zdjęcie dotyczy Szczepiatyna w woj. lubelskim. Osobiście mam co do tego wątpliwości. Kto i jak opisywał dotychczas cerkiew w Szczepiatynie? Grzegorz Rąkowski w swoim "Przewodniku. Polska Egzotyczna II",ss. 313-314 podaje, że nową, murowaną cerkiew wzniesiono w Szczepiatynie na miejscu starszej, drewnianej. Posiłkując się jednak ww. zdjęciem i zakładając, że dotyczy Szczepiatyna, widzimy, że murowana świątynia stanęła obok swojej poprzedniczki i przez jakiś czas, zanim przeznaczono ją do kultu i należycie wyposażono, mieszkańcy nadal korzystali ze starej cerkwi. Porównując dzwonnicę (ze zdjęcia i istniejącą obecnie) zauważamy różnice w budowie i fakt, że zmieniono pokrycie dachowe. Na zdjęciu archiwalnym widzimy stożkowy dach brogowy kryty gontem. Współczesne pokrycie znawcy tematu określają jako "cebulasty hełm z kopułką zwieńczony kutym krzyżem". Cerkiew w Szczepiatynie wzmiankowana była już w roku 1531. W 1761 r. notowano we wsi parafialną, drewnianą cerkiew p.w. Trójcy Świętej. Należała w tym czasie do dekanatu uhnowskiego. Na zdjęciu wezwanie cerkwi opisano jako Podniesienia Krzyża (?). Brak jest wzmianek, aby cerkiew w Szczepiatynie nosiła kiedykolwiek takie wezwanie. Według informacji zawartych w "Leksykonie historycznym miejscowości dawnego województwa zamojskiego" Józefa Niedźwiedzia (Zamość 2003, s. 496) drewnianą cerkiew w Szczepiatynie rozebrano w 1910 r. Murowaną cerkiew wybudowano w latach 1911-1913. Wzmiankuje także cerkiew w Szczepiatynie Andrzej Gil na stronie 183 swojej książki pt. "Prawosławna eparchia chełmska do 1596 roku", ale bez szczegółów. Rzetelnych informacji o cerkwi w Szczepiatynie dostarcza Katalog Zabytków Sztuki w Polsce - Tomaszów Lubelski i okolice - wyd. Warszawa 1982 ss. 57-58. Według katalogu cerkiew drewniana została rozebrana w 1913 r. Napis pod zdjęciem z Biblioteki Narodowej sugeruje, że może chodzić o inną cerkiew, w Steniatynie. Moim zdaniem nie jest to jednak Steniatyn położony w gminie Łaszczów powiatu tomaszowskiego, a przypuszczalnie Steniatyn na Ukrainie koło Kamionki Strumiłowskiej. Zdjęcie z BN zostawiam jako ciekawostkę. Katalog zabytków opisuje zachowane częściowo wyposażenie dawnej cerkwi drewnianej, np. obraz św. Hieronima z 1797 r.; XIX w. obrazy/ikony św. Michała Archanioła, Chrystusa, Trójcy Świętej, malowane na desce itp. Koncentrując się jednak na współcześnie istniejącej architekturze drewnianej, warto przytoczyc opis dzwonnicy z katalogu: cyt. "Dzwonnica. Wzniesiona 1890. Drewniana, konstrukcji słupowo-ramowej, na drewnianych peckach. Kwadratowa, o uskokowo zwężających się trzech kondygnacjach, pomiędzy nimi gzymsy i daszki okapowe; kondygnacja trzecia w górnej części otwarta z każdej strony trzema półkoliście otworami dzwonowymi. Hełm kopulasty, z balasem na którym cebulka, zwieńczona żelaznym kutym krzyżem."